Bij onzekerheid maken we onderscheid tussen het inschatten van situaties en het daadwerkelijke omgaan met onzekerheid.
Onderzoek toont aan, dat mensen niet goed zijn in het incalculeren van onzekerheden. Ze zijn vaak onrealistisch optimistisch als ze inschattingen maken (Weinstein 1980).
Het perfect incalculeren van onzekerheid
Rokers denken dat alleen anderen longkanker krijgen en automobilisten zijn ervan overtuigd dat ze beter autorijden dan anderen. Dit kan verklaren dat mensen toch de weg op gaan als dit wordt afgeraden en dat mensen uit risicogroepen zich niet laten vaccineren bij een dreigende pandemie.
Waarom zijn mensen slecht in het inschatten van onzekerheid?
Naast een algemene neiging tot optimisme maken mensen bij het inschatten gebruik van bepaalde vuistregels (heuristieken; Tversky en Kahneman 1974). We vergelijken een situatie vaak met een eerdere ervaring. Het gemak waarmee we de eerdere situatie kunnen oproepen, is van invloed op hoe we de nieuwe situatie zullen inschatten (beschikbaarheidsheuristiek). Met de milieuramp van BP in de Golf van Mexico vers op het netvlies (zeer beschikbaar in ons geheugen) is de kans groot, dat we de kans op een nieuwe olieramp zullen overschatten.
De tweede vuistregel heeft te maken met hoe de te voorspellen situatie lijkt op een eerdere situatie (representativiteitsheuristiek). Als het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) binnenkort waarschuwt voor een wereldwijde grieppandemie, dan zal de bevolking een inschatting maken door een vergelijking te maken met hoe de Mexicaanse griep heeft geheerst in Nederland. Aan het begin van de (uitgebleven) pandemie schatte de Wereld Gezondheidsorganisatie (WHO) dat wereldwijd 1 op de 3 mensen ziek zou worden. Een deel van hen zou hieraan overlijden.
De tweede vuistregel heeft te maken met hoe de te voorspellen situatie lijkt op een eerdere situatie (representativiteitsheuristiek). Als het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) binnenkort waarschuwt voor een wereldwijde grieppandemie, dan zal de bevolking een inschatting maken door een vergelijking te maken met hoe de Mexicaanse griep heeft geheerst in Nederland. Aan het begin van de (uitgebleven) pandemie schatte de Wereld Gezondheidsorganisatie (WHO) dat wereldwijd 1 op de 3 mensen ziek zou worden. Een deel van hen zou hieraan overlijden.
Risico-inschatting op basis van eerdere gebeurtenissen
Later bleek dat het om een milde griep ging, vergelijkbaar met de jaarlijkse seizoensgriep. Deze gegevens zullen de basis vormen voor de mening en risico inschatting van de bevolking. Hoe ernstig de volgende grieppandemie ook wordt.
Het proces van “ankering-en-aanpassing” kan ook voor vertekening zorgen (ankeringsheuristiek). Bij “ankering-en-aanpassing’ worden inschattingen aangepast door hoe de vraag gesteld wordt. Bij de vraag of men de kans hoger of lager inschat dan 80% om met een terroristische aanslag te maken te krijgen, zijn de inschattingen veel hoger, dan wanneer men vraagt of men de kans hoger of lager dan 1% inschat.
Hoe gaan mensen met onzekerheid om?
Inschatten van onzekerheid is iets anders dan het omgaan met onzekerheid. Over het algemeen hebben mensen grote voorkeur voor zekerheid. Beslissingen waarvan de kosten en de opbrengsten zeker zijn, wegen voor mensen veel zwaarder dan beslissingen met onzekere factoren (Kahneman en Tversky 1979). Indien er niet veel verschil in zekerheid is, weegt de opbrengst het zwaarst.
Voorkeur voor zekerheid uit zich niet alleen door het vergelijken van de verschillende keuzes. Als situaties en opties op meerdere manieren uit te leggen zijn, willen mensen ze liever mijden (bijvoorbeeld Ellsberg 1961). Wij mensen zijn niet goed in het doorzien van onzekerheden. Tversky en Shafir (1992) onderzochten de reactie van een groep Amerikaanse studenten.
Hoe mensen zichzelf foppen bij het inschatten van risico’s
Een groep studenten kreeg de mogelijkheid om voor een bijzonder laag bedrag een vakantie naar Hawaï te boeken.
- De eerste groep studenten werd gevraagd zich voor te stellen dat ze voor hun tentamens waren geslaagd.
- De tweede groep studenten werd gevraagd zich voor te stellen dat ze voor hun tentamens waren gezakt.
- De derde groep studenten wist nog niet of ze geslaagd of gezakt waren voor hun tentamens.
De eerste twee groepen studenten (de geslaagden en de gezakten) boekten graag de reis naar Hawaï. De derde groep boekte niet. Dat de derde groep niet boekte is opmerkelijk, omdat ze uiteindelijk dezelfde uitslag zouden krijgen als de studenten uit de eerste of de tweede groep.
Risicocommunicatie houdt geen rekening met reactie op onzekerheid
Risicocommunicatie moet vertellen over de risico’s. Veelal kiest de overheid dit eenzijdig te doen. Zo wordt er wel verteld dat de lange termijneffecten van de prik tegen Humaan Papillomavirus (HPV) niet volledig bekend zijn. Daarentegen wordt het dertig jaar na het ontstaan van het begrip medialogica nog altijd niet ethisch gevonden om te vertellen over:
- de risico’s van baarmoederhalskanker, zoals eraan overlijden of de kans nog kinderen te krijgen;
- de kans dat dochters (reeds op jonge leeftijd) naar bed gaan met een drager van het virus.
